Układ immunologiczny obejmuje narządy i naczynia limfatyczne. Narządy limfatyczne to grasica, szpik, grudki limfatyczne samotne i skupione, migdałki, wyrostek robaczkowy, węzły limfatyczne oraz śledziona.
Zadaniem układu immunologicznego jest chronienie organizmu przed czynnikami zewnętrznymi. „Najsłabszym” ogniwem jest układ pokarmowy z racji największego narażenia na działanie „obcych” antygenów.
Prawidłowa czynność mechanizmów odpornościowych zależy od:
- uwarunkowań genetycznych
- wieku
- kondycji zdrowotnej
- stresu
- diety
Sposób żywienia a także stan odżywienia organizmu mają istotny wpływ na aktywność układu immunologicznego. Przy pomocy odpowiednio skomponowanej diety, można ukierunkować odpowiedź immunologiczną, co może się okazać skuteczną metodą zarówno w zapobieganiu jak i we wspomaganiu leczenia chorób o podłożu immunologicznym.
Szczególne znaczenie w immunomodulacji będą miały: wielonienasycone kwasy tłuszczowe n-3 i n-6 a także witaminy i składniki mineralne oraz oczywiście przeciwutleniacze. Będą one oddziaływać na barierę jelitową błon śluzowych, aktywność komórek a także na odpowiedź zapalną. Niedobory poszczególnych składników odżywczych mogą zaburzyć odpowiedź immunologiczną organizmu a ich oddziaływanie na układ odpornościowy jest wielokierunkowe.
Immonumodulacja – określa się ingerencję czynników zewnętrznych które wywołują zmiany w układzie immunologicznym.
Immunomodulatory można podzielić na czynniki stymulujące (immunostymulatory) oraz na supresyjne (immunosupresanty). Warto jedna zwrócić uwagę, że niektóre modulatory wykazują zarówno działanie stymulujące jak i supresyjne.
Witamina A oraz β-karoten
Witamina A jest niezbędna w procesach metabolicznych, odpowiedzialna jest za:
- widzenie
- podziały i różnicowanie komórek
- właściwe funkcjonowanie układu odpornościowego
- rozwój
- wzrost
- reprodukcję organizmu
- utrzymanie ciągłości błon śluzowych przewodu pokarmowego, oddechowego, moczowo-płciowego
Występuje w żywności jako: retinol, retinal, estry retinylu oraz karetonoidy (które dopiero w organizmie na skutek konwersji, uzyskują aktywność retinolu).
Witamina A wykazuje mniejszą aktywność antyoksydacyjną niż β-karoten.
Niedobory tej witaminy powodują zaburzenia w funkcjonowaniu układu odpornościowego a nawet na zwiększoną zachorowalność na choroby zakaźne czy też wzrost śmiertelności.
Wykazano że niedobory witaminy A u dzieci są związane z atrofią grasicy, węzłów chłonnych oraz śledziony.
Podawanie wysokich dawek witaminy A jako suplementu diety zmniejszało ryzyko wystąpienia powikłań u dzieci w przebiegu odry.
Niedobory witaminy A:
- CD4 ↓
- stosunek CD4/CD8 ↓
Wysokie dawki witaminy A:
- CD4 ↑
- NK ↑
Witamina E
Witamina E jest odpowiedzialna za:
- wzrost komórek
- utrzymanie przepuszczalności błon komórkowych
- inaktywację wolnych rodników
Witaminą tą określamy grupę związków takich jak pochodne tiokolu: tokoferole i tokotrienoli, z czego największą aktywność wykazuje α-tokoferol.
Podaż witaminy E:
- PGE2 ↓
- nadtlenek wodoru ↓
- Th2 ↑
- stosunek CD4/CD8 ↑
U diabetyków ze skłonnością do odczynów zapalnych, podawanie dużych dawek tokoferolu wpływało na stężenia prozapalnych cytokin:
- IL-1 ↓
- IL-6 ↓
- TNF ↓
Witamina D
Witamina D w ok. 20% dostarczana jest z pożywieniem, reszta dotyczy syntezy skórnej. Obejmuje ona trzy steroidy wykazujące aktywność biologiczną cholekalcyferolu. Istnieje także tendencja do zaliczania witaminy D do hormonów.
Fizjologiczna rola witaminy D dotyczy:
- zwiększenie wchłaniania wapnia i fosforu z pożywienia
- pobudzanie uwalniania wapnia z kości
- utrzymywanie stałego stężenia wapnia we krwi
Przeważa pogląd że pod wpływem witaminy D:
- Th1 ↓
- Th17 ↓
- Th2 ↑
- Treg ↑
Wpływ limfocytów Th1 i Th2 może być zależny od jej stężenia. W środowisku przekraczającym stężenie fizjologiczne, efekt był słabszy.
Witamina D może hamować demielinizację nerwów w SM.
Sugeruje się że można przeciwdziałać autoimmunologicznej destrukcji komórek β trzustki przez suplementację tej witaminy.
Witamina C
Witamina ta jest niezbędnym czynnikiem, biorącym udział w licznych procesach metabolicznych przebiegających w organizmie człowieka. Niektóre zwierzęta są zdolne do syntezy tej witaminy z glukozy – ale nie człowiek.
Witamina C wykazuje działanie:
- działanie ochronne i antyoksydacyjne na lipidy błon komórkowych
- neutralizuje reaktywne formy tlenu
- chroni tkanki przed uszkodzeniem
- znosi działanie histaminy
- niezbędna w syntezie kolagenu
- prawidłowe funkcjonowanie naczyń krwionośnych
- prawidłowa absorpcja żelaza
Obserwacje kliniczne wskazują na zwiększone zapotrzebowanie na witaminę C (kwas askorbinowy) w chorobach infekcyjnych oraz nowotworowych.
Dożylne podawanie witaminy C obniża poziom markerów stanu zapalnego we krwi chorych na RZS.
Działanie witaminy C nasila się przy równoczesnej podaży witaminy E.
Jednoczesne przyjmowanie witaminy C oraz E:
- PGE2 ↓
- TNF-α ↑
WITAMINY Z GRUPY B
Są to witaminy rozpuszczalne w wodzie. Są bardzo rozpowszechnione w przyrodzie a z biologicznego punktu widzenia jest to zrozumiałe gdyż warunkują przebieg wzajemnie powiązanych ze sobą reakcji w organizmach.
Witaminy z grupy B działanie:
- kwas foliowy zapewnia stabilność DNA limfocytów
- niacyna: Th2 ↑ IL-1 ↓ IL-12 ↓ TNF-α ↓ IL-10 ↑
Skojarzona terapia nikotynamidem, talidomidem i metotreksatem wykazuje silne działanie przeciwłuszczycowe.
SELEN
Składnik około 20 enzymów. Przyczynia się do zwiększonej aktywności komórek układu immunologicznego.
Wpływ selenu na układ immunologiczny zależy od dawki i postaci chemicznej. Selenian i selenometionina – kumulują się w makrofagach, neutrofilach i limfocytach pobudzając reakcje immunologiczne.
Wpływ niedoboru selenu:
- osłabienie odpowiedzi układu immunologicznego w odpowiedzi na infekcje bakteryjne i wirusowe
- limfocyty T ↓
- NK ↓
- zaburzenia syntezy prostaglandyn i immunoglobulin
- ograniczenie zdolności do odrzucania przeszczepów
- ograniczenie zdolności do niszczenia komórek nowotworowych
- wzrost agregacji płytek krwi
Przyswajanie selenu wspomagają:
- metionina
- witaminy antyoksydacyjne A, E i C
Pierwiastek ten chroni organizm przed stresem oksydacyjnym (składnik peroksydazy glutationowej).
Działanie selenu:
- limfocyty T ↑
- NK ↑
CYNK
Pierwiastek ten wchłania się głównie w jelicie cienkim. Przyswajalność cynku z produktów zwierzęcych jest większa niż z roślinnych – dodatek białka zwierzęcego zwiększa przyswajalność cynku.
Działanie cynku:
- warunkuje integralność morfologiczną i fizjologiczną grasicy
- zmniejsza zapadalność na infekcje
- jego niedobór powoduje zanik grasicy
Wysokie dawki cynku: T ↓ IFN-α ↓. To immunosupresyjne działanie można zastosować w chorobach autoimmunologicznych np. w RZS.
ŻELAZO
Jest niezbędnym składnikiem wszystkich żywych organizmów (oprócz niektórych bakterii). Proces wchłaniania żelaza zależy od zawartości tego pierwiastka w pokarmie, przyswajalności danej formy, zasobów ustrojowych oraz ilości wydalanej z organizmu (w przypadku kobiet, podczas krwawienia miesiączkowego straty mogą sięgać od 10 do 50mg).
Żelazo wpływa na:
- enzymy niezbędnych do procesów utleniania
- właściwej funkcjonalności komórek układu odpornościowego
- reguluje produkcję cytokin oraz mechanizm ich działania
Niedobory żelaza:
- zwiększają ryzyko infekcji
- obniżają czynność bakteriobójczą
- wpływają na obniżenie wysycenia transferryny żelazem
- obniżenie zdolności do wysiłku fizycznego
- zaburzenia regulacji temperatury ciała
KWASY TŁUSZCZOWE
Aktywność immunologiczna kwasów tłuszczowych zależy od ich rodzaju i ilości w pożywieniu.
WNKT czyli wielonienasycone kwasy tłuszczowe n-6 oraz n-3 nie są wytwarzane w organizmie człowieka, są one syntetyzowane wyłącznie przez rośliny.
Wysoka podaż n-6 przyczynia się do wzrostu wytwarzanie kwasu arachidonowego i osłabienia przemiany kwasów n-3.
Okazuje się że skutki działania oliwy i oleju rybiego na układ immunologiczny są takie same. Częste spożycie oliwy obniża ryzyko zachorowania na RZS a kwasy n-3 u osób z toczniem układowym i RZS pozwalają nawet obniżyć dawki stosowanych leków przeciwzapalnych.
Kwasy n-3 korzyści:
- choroby układu sercowo-naczyniowego
- choroby autoimmunologiczne
- niektóre typy nowotworów
Kwasy n-3 działanie:
- proliferacja limfocytów ↓
- IL-2 ↓
- NK ↓
- IL-1 ↓
- TNF ↓
FLAWONOIDY
Są to substancje bioaktywne zawarte w żywności, korzystnie wpływające na organizm. Pośród nich znaczącą rolę odgrywają przeciwutleniacze a największa grupa związków, to polifenole.
Flawonoidy wykazują działanie:
- antyoksydacyjne
- detoksykujące
- przeciwnowotworowe
- przeciwmiażdżycowe
- przeciwzapalne
Flawonoidy znajdziemy w warzywach takich jak: czosnek, cebula, brokuły, kapusta czerwona, czerwona papryka, pomidor czy burak ćwikłowy. Owoce zasobne w te związki to: truskawki, czarna i czerwona porzeczka, maliny, aronia, żurawina.
Rośliny szczególnie bogate we flawonoidy: zielona herbata, winogrona i czerwone wino, kakao.
http://pwsz.krosno.pl/gfx/pwszkrosno/userfiles/biblioteka/herbalism/_herbalism__2016_witamina_c.pdf
Bromatologia, H.Gertig, J.Przysławski, Warszawa, PZWL, 2015, ISBN 978-83-200-3603-9
https://www.dbc.wroc.pl/Content/1922/rozdz-18_Krzy.pdf